10 tips voor geloofwaardige en boeiende personages
Heb je ooit een roman gelezen die je boeide, maar waarvan het wel en wee van de personages je niets kon schelen? Ik denk dat dit niet mogelijk is. Een goede roman staat of valt met zijn personages.
Dit betekent niet dat een lezer hen allemaal aardig moet vinden. Integendeel! Onaardige personages kunnen ook heel intrigerend zijn. Maar ze moeten wel menselijk zijn; geen mens is alleen maar slecht of alleen maar goed, dus dat zou een personage ook niet moeten zijn.
Hoe bedenk je als schrijver nu geloofwaardige en boeiende personages? Helaas, er bestaat niet één waarheid. Elke schrijver doet het op diens eigen manier. Maar er zijn wel enkele algemene tips te geven:
1) Begin met een basisbeschrijving
Je hebt nou eenmaal íets nodig om mee te starten. Bedenk enkele fysieke kenmerken, zoals leeftijd, geslacht, lengte, haarkleur en kledingstijl.
Als je moeite hebt om dit zomaar te verzinnen, kun je bijvoorbeeld door tijdschriften bladeren en foto’s uitknippen van mensen met een interessant uiterlijk. Of kijk eens om je heen, naar mensen die je (goed) kent en ‘leen’ uiterlijke kenmerken. Het is dan wel handig om te samplen, oftewel kenmerken van verschillende mensen samenvoegen. Dit, om te voorkomen dat een familielid of vriend zichzelf volledig herkent in het uiterlijk van een personage.
En nee, je hoeft echt niet helemaal precies (tot op de vorm van de teennagels) te weten hoe je personage eruitziet, maar zorg dat je in ieder geval een globaal beeld in je hoofd hebt. Je kunt deze basisbeschrijving ook noteren, zodat je hier later op terug kunt vallen.
2) Geef je personage een achtergrondverhaal
Ook hier geldt dat je niet alles helemaal precies hoeft te weten, maar misschien heb je wel een idee in je hoofd van de opvoeding die je personage genoten heeft, welke familieleden een belangrijke rol hebben gespeeld in diens leven, misschien weet je enkele belangrijke levensgebeurtenissen (de geboorte van een kind, de dood van een ouder) te noemen, of de opleiding die je personage genoten heeft.
Kortom, wat heeft jouw personage meegemaakt dat haar heeft gevormd tot wie ze nu is? Dit helpt om je personage diepte te geven en tot een ‘echt’ mens te maken.
3) Definieer doelen en beweegredenen
Wat wil jouw personage bereiken en waarom? Zijn de doelen extern (zoals een schat vinden) of intern (zoals persoonlijke groei)? Heldere doelen maken je personage dynamisch en zorgen voor conflict en spanning in je verhaal. Ook helpt dit jou bij het schrijven om te kunnen inschatten wat een logische reactie van jouw personage op een bepaalde situatie zou kunnen zijn.
4) Bedenk unieke eigenschappen en maniertjes
Wat onderscheidt jouw personage van anderen? Denk aan een specifieke manier van praten, een tic of een bijzondere hobby. Deze details maken je personage realistischer en misschien zelfs memorabeler. En ook menselijker, want iedereen heeft wel zo zijn eigenaardigheden.
5) Bedenk interne conflicten
De morele dilemma’s, angsten en twijfels waarmee jouw personage worstelt, geven hem diepte. Een eendimensionaal personage is alleen gericht op een bepaald doel, gaat er helemaal voor en bereikt dit doel ook moeiteloos. Saai verhaal nietwaar? Nee, het wordt pas interessant als je personage zegt iets heel graag te willen, maar heel anders handelt. Waarom doet hij dat, vraagt de lezer zich af. En ja, dan heb je de interesse van de lezer gewekt.
6) Laat je personage een ontwikkeling doormaken
Een verhaal is pas compleet, wordt wel gesteld, als het belangrijkste personage een ontwikkeling doormaakt (dit kunnen ook meerdere belangrijke personages zijn). Iemand moet iets leren, anders in het leven komen te staan of iets overwinnen. Wat deze ontwikkeling is, hangt samen met het verhaal dat je wilt vertellen. Het is dus belangrijk om hierover na te denken.
7) Gebruik dialogen
Hoe praat je personage? Welke woorden kiest hij? Je kunt dialogen heel goed gebruiken om iets van de persoonlijkheid, stemming en relaties met anderen te laten zien. Let erop dat elk personage een eigen stem heeft die consistent is met de achtergrond en eigenschappen van dit personage. Een hoogleraar praat bijvoorbeeld doorgaans anders dan iemand die zonder diploma van school is gegaan en vervolgens in de bouw is gaan werken. Maar pas op voor overdrijving, bijvoorbeeld in de vorm van karikaturaal taalgebruik. Een subtiele afwijking in woordgebruik kan al voldoende zijn.
8) Betrek lezers emotioneel
Laat zien wat je personages voelen. Hierdoor kunnen lezers zich beter inleven en meeleven met je personages. Maar hier geldt eens te meer: show, don’t tell. Oftewel, toon wat je personages voelen, door bijvoorbeeld te beschrijven hoe ze fysiek reageren, of door simpelweg een situatie te schetsen waarvan de lezer instinctief begrijpt dat dit emoties teweegbrengt. Verval dus niet in een voortdurende duiding: ‘Hij was verdrietig’, ‘zij was boos’, ‘ze waren blij’. Laat het verhaal dit vertellen, zonder het letterlijk op te schrijven.
9) Test je personage
Zet je personage in verschillende scenario’s en bedenk – vanuit het karakter van je personage geredeneerd – wat een logische reactie is. Wat doet hij als hij onder druk staat? Hoe reageert zij op onverwachte wendingen? Hierover nadenken en dit uitproberen (zonder dat dit uiteindelijk in je manuscript terecht hoeft te komen) kan je helpen bij het ontwikkelen van consistente en geloofwaardige personages. Een karakterinterview kan je hierbij helpen.
10) Vraag om feedback
Laat anderen iets over je personage lezen, bijvoorbeeld in de vorm van een korte scène en vraag om feedback. Wat vinden zij van je personage? Is zij geloofwaardig en interessant? Feedback kan waardevolle inzichten geven en je helpen om je personage verder te ontwikkelen.
Een goede manier om feedback te vragen, is eerst een open vraag te stellen, bijvoorbeeld: wat valt je op? Heb je specifieke vragen of onzekerheden, dan kunnen deze hierna zeker aan bod komen, maar mogelijk zijn de dingen waar jij je heel erg druk om maakt, de ander helemaal niet opgevallen. Ook dat is belangrijke informatie voor jou als schrijver.
Rijke en gelaagde personages
Deze tips kunnen je helpen om rijke en gelaagde personages te creëren. Maar bedenk wel: alle dingen die je ontdekt over uiterlijk, achtergrond en levensverhaal van je personage hoeven geen plaats te krijgen in je roman. Integendeel. Alleen voor zover ze een functie hebben in het verhaal. Voor het overige is het informatie die vooral voor jou als schrijver van belang is, omdat je op basis hiervan kunt zorgen dat je personage op een logische manier handelt en reageert.
Je kunt alle informatie die je verzamelt over je personage (van tevoren, of gedurende het schrijfproces) vastleggen in een personagedossier. Zo’n dossier kan zo summier of uitgebreid zijn als je zelf prettig vindt. Zelf heb ik per roman een vast notitieboekje waar ik dit soort dingen in bijhoud. Dit is handig, omdat je zo gemakkelijk even kunt terugbladeren om te zien of Anna nou ook alweer blauwe of bruine ogen had…?