Het creëren van een geloofwaardige protagonist
Het creëren van een geloofwaardige protagonist
Een van de belangrijkste elementen van een goed verhaal is een geloofwaardige protagonist. Een protagonist is als het ware de hoofdrolspeler en trekt – als het goed is – de lezer het verhaal in, doordat de lezer zich bij dit personage betrokken voelt.
Maar wat maakt een protagonist geloofwaardig en hoe kun je ervoor zorgen dat lezers met hem of haar meeleven?
Kenmerken geloofwaardige protagonist
Eerst maar eens de kenmerken van een geloofwaardige protagonist:
Complexiteit en diepte: Een protagonist moet meer zijn dan een stereotype. Hij moet een complex en multidimensionaal karakter hebben met zowel sterke als zwakke punten. Dit maakt hem realistischer en herkenbaarder voor de lezer; een ‘echt’ mens.
Innerlijke tegenstrijdigheden: Net als echte mensen, hebben geloofwaardige protagonisten innerlijke conflicten. Deze tegenstrijdigheden kunnen voortkomen uit hun waarden, wensen, en angsten. Een protagonist die worstelt met zichzelf en haar keuzes maakt het verhaal spannender en psychologisch interessanter.
Ontwikkeling en groei: Een protagonist moet gedurende het verhaal veranderen. Deze ontwikkeling, of karakterboog, toont haar groei als persoon en maakt het verhaal dynamisch. Dit kan een verandering in persoonlijkheid, overtuigingen, of gedrag zijn, en is vaak een reactie op de uitdagingen die zij gedurende het verhaal tegenkomt.
Drijfveren en doelen: Het is belangrijk dat de lezer begrijpt wat de protagonist drijft. Zijn motivaties moeten duidelijk en overtuigend zijn. Of het nu gaat om het redden van de wereld, het vinden van liefde, of persoonlijke voldoening, deze doelen moeten resoneren en betekenisvol zijn. Heb je wel eens een boek gelezen waarin het hoofdpersonage (ingrijpend) handelde, zonder dat jij als lezer begreep waarom? Het handelen leek niet logisch of misschien overtrokken. Grote kans dat dit irritatie bij jou heeft opgeroepen, of misschien heb je zelfs het boek weggelegd. De schrijver had er beter aan gedaan duidelijk te maken welke drijfveren aan de basis van dit gedrag lagen, overigens zonder dit met zoveel woorden te vertellen (show, don’t tell!). Dit is beslist niet altijd makkelijk, maar kan het verschil betekenen tussen een ‘slecht’ boek en een roman die je niet weg kunt leggen.
Relaties en interacties: Hoe de protagonist omgaat met andere personages kan veel onthullen over haar karakter. Deze relaties voegen lagen toe aan haar persoonlijkheid en kunnen zowel haar sterktes als zwaktes blootleggen. Ook hiervoor geldt: het is niet makkelijk om je personage op een geloofwaardige manier te laten interacteren met anderen. Maar het loont de moeite om hierop te oefenen. En het grote voordeel is: de hele wereld is je speelveld. Kijk om je heen, zie hoe mensen op elkaar reageren en welk gevoel dit bij jou (als buitenstaander en dus als ‘lezer’ van dit gedrag) oproept. Als iemand kortaf is tegen een familielid, hoe reageert dit familielid hierop? Let niet alleen op wat er gezegd wordt, maar juist ook op wat hun lichaamstaal je vertelt.
Oproepen van empathie bij de lezer
Om ervoor te zorgen dat lezers meeleven met je protagonist, moet je als schrijver zorgen dat er een emotionele band ontstaat. Ook hiervoor geldt dat oefening kunst baart, schrijven is – net als elk vakgebied dat je wilt leren beheersen – ook gewoon een kwestie van meters maken.
Hier zijn enkele technieken die je kunt gebruiken om empathie op te roepen bij de lezer (en waar je naar hartenlust mee kunt oefenen):
Toon kwetsbaarheid: Lezers voelen zich vaak meer verbonden met personages die hun kwetsbaarheden laten zien. Dit maakt hen menselijk en toegankelijk. Het kan iets relatief eenvoudigs zijn als faalangst of juist verder gaan dan dat, bijvoorbeeld een traumatische gebeurtenis uit het verleden waar ze nog steeds mee worstelen.
Bied uitdagende obstakels: Een protagonist die voor moeilijke uitdagingen staat, wekt sympathie op. Lezers houden van underdogs en willen zien hoe iemand door tegenslagen heen breekt. Dit zorgt ook voor spanning en houdt de lezer betrokken.
Gebruik innerlijke monoloog: Door de gedachten en gevoelens van de protagonist te delen, kunnen lezers zijn innerlijke wereld beter begrijpen. Dit creëert een intieme band tussen de lezer en het personage, waardoor de lezer meer bij hem betrokken raakt. Maar pas op voor al te letterlijke weergaven van gevoelens. Een personage dat voortdurend bij zichzelf zegt: ‘ik ben blij’, ‘ik voel me verdrietig’, etc. komt niet bepaald levensecht over. Want hoe vaak denk je dat soort dingen zelf? Het is eerder zo dat je bijvoorbeeld loopt te piekeren over een bepaalde situatie omdat dit je verdrietig maakt. Laat de lezer deze conclusie vooral zelf trekken.
Maak je personage herkenbaar: Als lezers aspecten van zichzelf in de protagonist herkennen, zullen ze eerder geneigd zijn om met haar mee te leven. Dit kan door gedeelde ervaringen, waarden, of zelfs dromen en angsten. Dit vereist dat je nadenkt over je doelgroep. Natuurlijk kan ieder boek door ieder mens gelezen worden, maar de meeste boeken trekken toch een bepaald soort mens en dit is vooraf best goed in te schatten. Speelt jouw verhaal zich midden in het studentenleven af, dan zal dit eerder jongere lezers trekken dan een verhaal over een pensionado. Gaat jouw protagonist met niet meer dan een knapzak en zonder plan de wildernis in, dan zal dit misschien wat avontuurlijker mensen trekken dan een roman over een stil eiland waar vrijwel niets gebeurt.
Plaats je personage voor ethische dilemma's: Een moreel niet-eenduidige situatie roept als vanzelf bij lezers de vraag op wat zij zouden doen. Dit verhoogt de betrokkenheid en laat zien dat de protagonist niet simpelweg goed of slecht is, maar een genuanceerd mens.
Voorbeelden van geloofwaardige protagonisten
Het is altijd een goed idee om de kunst af te kijken bij andere schrijvers!
Pak een favoriet boek uit je kast en lees het nog eens, maar nu met een technische bril: analyseer hoe de protagonist door de schrijver wordt geïntroduceerd, welke informatie wordt gelijk al weggegeven, wat wordt er eventueel voor later bewaard? Wat maakt dat je met dit personage meeleeft? Is het iemand die in het echte leven een vriend van je zou kunnen zijn, of herken je mensen uit je omgeving in het karakter van het personage?
De voorbeelden liggen echt overal voor het oprapen. Een aantal bekende voorbeelden van geloofwaardige protagonisten zijn:
Elizabeth Bennet (uit Trots en vooroordeel): Elizabeth is een sterke, onafhankelijke vrouw met duidelijke meningen en waarden, maar ze maakt ook fouten en leert daarvan, wat haar zowel menselijk als bewonderenswaardig maakt.
Harry Potter: Harry begint als een gewone jongen met veel tekortkomingen en onzekerheden. Zijn groei door de serie, zijn strijd met innerlijke en uiterlijke vijanden, en zijn relaties met vrienden en mentoren maken hem tot een duidelijk voorbeeld van een goed ontwikkelde protagonist.
Holden Caulfield (uit De vanger in het graan): Holdens innerlijke conflicten, kwetsbaarheden en authentieke stem maken hem een protagonist waarmee lezers zich sterk kunnen identificeren, ondanks zijn tekortkomingen.