Het personaal perspectief: voordelen, nadelen en tips

Ontdek hoe je met het personaal perspectief je lezer dicht bij je personage brengt en je verhaal diepte geeft.

Een belangrijke keuze bij het schrijven van een verhaal is vanuit welk perspectief je de lezer de gebeurtenissen laat meebeleven. Naast de (veelvoorkomende) ik-vorm en de alwetende verteller, is het personaal perspectief het overwegen waard.

• Wat is het personaal perspectief?

• Voordelen van het personaal perspectief

• Nadelen van het personaal perspectief

• Vergelijking met andere perspectieven

• Praktische tips

• Meest gemaakte fouten

• Hoe bepaal je welk perspectief geschikt is voor jouw verhaal?

---

Wat is het personaal perspectief?

Dit perspectief wordt ook wel de hij/zij-vorm genoemd. Oftewel: ‘hij liep over straat en zag zijn kat’ of ‘zij sloeg een spijker in de muur’. Meer genderneutrale aanduidingen als ‘die’ of ‘hen’ worden vooralsnog in romans niet veel gebruikt.

In deze vertelvorm wordt het verhaal verteld door een onzichtbare verteller, maar de lezer krijgt het verhaal enkel te zien vanuit het perspectief van één specifiek personage. Dit betekent dat de lezer alleen weet wat dat personage weet, voelt wat het personage voelt en beleeft wat het personage beleeft.

Een belangrijk kenmerk van het personaal perspectief is dat de verteller niet alwetend is: de lezer krijgt geen toegang tot de gedachten en gevoelens van andere personages tenzij het personage waaruit het verhaal verteld wordt, deze gedachten of gevoelens interpreteert of te weten komt.

Het volgen van dit ene perspectief en niet dat van vele tegelijk, zorgt voor een intieme en subjectieve leeservaring. De lezer beleeft de gebeurtenissen als het ware met het perspectiefpersonage mee.

Het is mogelijk het verhaal vanuit meerdere perspectieven te vertellen, zonder dat sprake is van een alwetende verteller. In dat geval ‘verspringt’ het perspectief van het ene personage naar het andere, bijvoorbeeld bij het begin van een nieuw hoofdstuk. Maar let wel: zodra het perspectief verspringt van Jessica naar Anna, weet de verteller de lezer - als het goed is - ineens niets meer te vertellen over de gedachten en gevoelens van Jessica.

Voordelen van het personaal perspectief

Het personaal perspectief kent enkele belangrijke voordelen:

1. Intimiteit zonder volledige vereenzelviging: Door middel van het personaal perspectief kun je de lezer dicht bij een personage brengen, zonder de volledige subjectiviteit van het ik-perspectief. De afstand tussen de lezer en het personage blijft nét iets groter, wat kan zorgen voor een objectievere blik op de gebeurtenissen.

2. Beperkte informatie zorgt voor spanning: De lezer kan bij een personaal perspectief alleen weten wat het personage weet en dit geeft een spannende leeservaring. Wat de intenties zijn van de andere personages, of wat er ondertussen allemaal buiten het gezichtsveld van het perspectiefpersonage gebeurt, blijft in nevelen gehuld.

3. Flexibiliteit in de vertelstem: Je kunt meerdere personages gebruiken om verschillende hoofdstukken of gedeeltes van het verhaal te vertellen, zonder gebruik te maken van het alwetende perspectief. Dit biedt ruimte om de verschillende gezichtspunten, of manieren waarop je naar een kwestie kunt kijken, binnen één verhaal te verkennen en hierbij ook echt verschillende stemmen te laten horen.

Nadelen van het personaal perspectief

Natuurlijk zijn er ook nadelen:

1. Beperkt zicht op het verhaal: Omdat de lezer alleen weet wat het personage weet, kan het lastiger zijn om de wereld waarin het verhaal zich afspeelt in zijn geheel neer te zetten. Om toch achtergrondinformatie aan de lezer te geven, of een bredere context te schetsen, moet je als schrijver creatief zijn om deze op natuurlijke wijze aan de lezer over te brengen. (Maar let op: een dialoog is hier niet erg geschikt voor. Wanneer je personages dingen tegen elkaar laat zeggen, alleen maar omdat je deze informatie bij de lezer moet zien te krijgen, zal dit al snel een onnatuurlijke dialoog opleveren. Oftewel: geen info-dump in je dialoogtekst!)

2. Minder ruimte voor reflectie: In een alwetend perspectief kan de verteller reflecteren op het verhaal en hier bepaalde thema’s uitlichten. Bij het personaal perspectief is dit niet mogelijk, omdat je gebonden bent aan de subjectieve blik van het gekozen personage.

3. Afstand tot emoties van andere personages: De lezer kan zich moeilijker inleven in de gevoelens van andere personages, omdat deze emoties alleen door middel van het perspectief van het hoofdpersonage kunnen worden overgebracht.

Vergelijking met andere perspectieven

Om een goede keuze te kunnen maken, is het van belang de verschillen te kennen met de (meestgebruikte) andere perspectieven.

Het ik-perspectief

Deze vertelvorm biedt een nog directere band tussen het personage en de lezer. Het is een soms subtiel maar altijd wezenlijk verschil. Je zou kunnen zeggen dat je bij een personaal perspectief als lezer op de schouder zit van het perspectiefpersonage en door een kijkgaatje ook in het hoofd en het hart van dit personage kunt kijken; bij een ik-perspectief zit je echt ín het hoofd van het personage en je volgt het verhaal door de ogen van de hoofdpersoon. Dit zorgt voor een heel persoonlijke en subjectieve vertelling.

Het ik-perspectief is heel geschikt wanneer je als schrijver diep in de psyche van één persoon wilt duiken. En het leent zich ook heel goed wanneer je een onbetrouwbare verteller wilt opvoeren (oftewel: de ik-verteller vertelt een verhaal dat gaandeweg niet blijkt te kloppen). Een nadeel is dat de afstand tussen de lezer en de overige personages nog groter kan zijn dan bij het personaal perspectief. Daarnaast kun je als schrijver aanlopen tegen de grenzen van de beperkte blik van de ik-verteller.

Voor- en nadelen van het ik-perspectief

De alwetende verteller

Bij het alwetend perspectief heeft de verteller een onbeperkt inzicht in de gedachten en gevoelens van alle personages en de volledige wereld van het verhaal. Dit geeft de schrijver de vrijheid om uitgebreide uitleg en achtergrondinformatie te geven, maar het kan ten koste gaan van de spanning en betrokkenheid van de lezer. Het alwetend perspectief kan te afstandelijk overkomen, omdat de lezer het verhaal niet echt meebeleeft met een of meer personages. Tegenwoordig verschijnen er ook niet veel romans meer met een alwetende verteller. In fantasy verhalen komt het nog wel regelmatig voor.

Praktische tips

Heb je gekozen voor het personaal perspectief? Dan zijn er wat dingen om rekening mee te houden:

1. Kies het juiste personage: Je bent gebonden aan de subjectieve blik van één personage, het is dan ook cruciaal om dit personage zorgvuldig te kiezen. Wie heeft in het verhaal de meest interessante of dramatische kijk op de gebeurtenissen? Wiens verhaal wil je dat de lezer meebeleeft? Is dit personage interessant genoeg?

2. Laat de lezer tegelijk met het personage ontdekken: Dit perspectief leent zich goed voor verhalen waarin de lezer samen met het personage, stap voor stap informatie ontdekt. Maak gebruik van deze techniek om spanning op te bouwen.

3. Zorg voor een sterke interne monoloog: Hoewel je niet vanuit de eerste persoon (ik-verteller) schrijft, kun je nog steeds de gedachten en gevoelens van het personage laten zien. Dit doe je subtiel door gebruik te maken van innerlijke monologen en door de de reactie van je personage op gebeurtenissen te beschrijven.