De eerste versie van je roman

Waarom je niet te streng moet zijn tijdens het schrijven van de eerste versie.

Oct 20, 2024

Vandaag wil ik het hebben over het schrijven van die eerste versie. Want zoals ik al eerder schreef: Een eerste versie is geen eindproduct. Het is een startpunt. Vanaf hier begint het herschrijven, én het schrappen.

Maar ja, dan moet wel eerst die versie op papier komen. En dat is heel wat moeilijker dan het klinkt. Daarom in dit artikel:

De perfectie paradox
De gevaarlijke rol van de innerlijke criticus
Manieren om je innerlijke criticus het zwijgen op te leggen
Waarom loslaten van strengheid belangrijk is
Mijn nieuwe roman

De perfectie paradox

Een bekende valkuil voor schrijvers is de wens om vanaf het eerste woord een perfecte tekst te schrijven. Niet alleen wil je direct een sterk begin hebben, mooi uitgewerkte personages én een boeiend plot, nee het moet ook nog eens allemaal in één keer goed op papier komen. Maar ja, het is natuurlijk vrijwel onmogelijk om de eerste versie van je roman direct foutloos en literair hoogstaand te krijgen.

Deze perfectionistische houding kan er dan ook toe leiden dat je niet vooruit komt. Geen enkel idee is goed genoeg. Sterker, geen enkele zin, nee geen enkel woord voldoet. Je blijft hangen op het herschrijven en corrigeren van het beetje tekst dat je tot nu toe hebt weten te produceren.

Oftewel: doordat je direct een perfect verhaal wilt afleveren, lever je helemaal niets af.

Herkenbaar?

De gevaarlijke rol van de innerlijke criticus

Ieder mens heeft volgens mij wel een innerlijke criticus. Die van schrijvers heeft doorgaans de nare gewoonte al het geschrevene af te keuren; het is niet goed genoeg, het plot heeft gaten, de personages zijn niet boeiend. Hoewel constructieve zelfkritiek in een later stadium van het proces zonder meer goed en nuttig is, kan een overactieve innerlijke criticus je creativiteit lamleggen. Deze stem kan, als je ernaar luistert tenminste, ervoor zorgen dat je telkens maar niet verder komt dan een paar hoofdstukken of zelfs maar een aantal pagina’s.

De kunst is om je innerlijke criticus op de juiste momenten het zwijgen op te leggen, vooral tijdens de meest creatieve fase van het schrijfproces: het schrijven van de eerste versie. Dit is niet het moment voor technische perfectie, maar voor het ontwikkelen van de essentie van je verhaal.

‘The first draft of anything is shit.’

(Ernest Hemingway)

Manieren om je innerlijke criticus het zwijgen op te leggen

Er zijn een paar praktische manieren om je innerlijke criticus uit te schakelen en de vrijheid van het creatieve schrijfproces te omarmen:

Schrijf zonder te redigeren: Stel een tijdslimiet in waarin je alleen maar schrijft zonder terug te lezen of te corrigeren. Dit kan een tijdslimiet per dag zijn, bijvoorbeeld een uur, maar je kan er ook voor kiezen om een maand lang alleen maar te schrijven en pas daarna te gaan lezen wat je allemaal geproduceerd hebt. En wie weet, misschien blijkt het dan niet eens zó slecht.
Omarm het idee van een ‘slechte eerste versie’: Accepteer dat je eerste versie waarschijnlijk niet geweldig zal zijn. Dat hoeft ook niet: zolang jij dit niet wilt, krijgt niemand het te lezen.
Verander van hulpmiddelen en/of omgeving: Schrijf eens op een plek waar je je ontspannen voelt en waar je niet de druk voelt om iets ‘echt heel goeds’ te produceren. Soms kunnen zo’n serieus bureau en computer, die geduldig wachten tot jij met je mooiste woorden komt, ineens heel intimiderend voelen. Dan is een kladje in de trein, gewoon met pen op papier, heel bevrijdend. Of schrijf eens op een bierviltje in een druk café - no pressure. Wie weet wat het oplevert.
Maak streng onderscheid tussen het schrijf- en het redigeerproces: Probeer heel bewust het - creatieve - schrijven gescheiden te houden van het - analytische - redigeren. Beschouw dit echt als twee afzonderlijke fases van het proces. Dat zijn het namelijk ook. Schrijven draait om in een flow komen en het ontdekken en uitproberen van nieuwe ideeën. Redigeren is een volgende stap, waarin je kijkt naar structuur, stijl, grammatica en losse feitjes checkt (want ook dit remt je creativiteit en als je eenmaal gaat zitten googelen, ben je helemaal uit je schrijfflow). Door deze processen van elkaar te scheiden, geef je jezelf toestemming om te schrijven zonder hierover direct te oordelen. En vind je het lastig om deze twee fases van elkaar te scheiden? Sommige schrijvers hebben hier trucjes voor: zij werken bijvoorbeeld op twee verschillende plekken, afhankelijk van de vraag of zij schrijven of redigeren - of zetten letterlijk een andere pet op.
Verwacht niet dat je verhaal meteen duidelijk is: Je hoeft geen volledig uitgewerkt plot te hebben voordat je kunt gaan schrijven. Je hoeft ook nog niet alle personages te ‘kennen’, te weten wanneer ze jarig zijn en wat ze op hun brood lusten. Dit zijn allemaal excuses om het beginnen met schrijven uit te stellen. Veel verhalen ontstaan echt pas tijdens het schrijven. Durf je te laten verrassen door het verhaal en de personages. En als er ineens een idee voor een plotwending bij je opkomt: ga je gang, probeer het maar. Werkt het niet, dan is daar altijd nog de backspace-knop.
Geef je innerlijke criticus een naam: De mijne heet Ernie. En als hij niet op wil houden met commentaar leveren terwijl ik schrijf en maar in mijn oor blijft tetteren, zeg ik: Rot op, Ernie! Dat lucht op ;-)

Waarom loslaten van strengheid belangrijk is

Door jezelf de ruimte te geven om fouten te maken en om lelijk te schrijven, creëer je een veilige omgeving voor je creativiteit. Ze zeggen wel: een roman is geen sprint maar een marathon. Het loslaten van strenge verwachtingen tijdens het schrijven van de eerste versie, betekent niet dat je geen hoge standaarden hebt. Het betekent alleen dat je het proces respecteert waarin je verhaal zich kan ontwikkelen. De magie van het schrijven ontstaat vaak pas wanneer je de controle een beetje durft los te laten.

Ik vergelijk het wel eens met een kind van heel strenge ouders. Dat kind wil dingen verkennen, ontdekken, uitvinden. En iedereen snapt dat als de ouders bij elke poging roepen dat hij een idioot is en dat dit nooit iets gaat worden zo, het kind zich niet vrij zal voelen en weinig zelfvertrouwen zal ontwikkelen. Dit kind zal niet snel buiten de gebaande paden lopen.

Je verhaal, als het zich al tot een compleet verhaal weet te ontwikkelen, zal misschien niet zo pakkend of verrassend zijn als het had kunnen zijn, wanneer je jezelf de vrijheid had gegeven om te ontdekken. En om fouten te maken.

Dus: wees niet je eigen beknottende ouder. Zeg gewoon: Rot op, Ernie! (of geef het een andere naam).

Mijn nieuwe roman

Op dit moment werk ik ook aan een nieuwe roman. Ik heb mezelf een woordaantal ten doel gesteld van 1.000 woorden per schrijfdag en 3.000 woorden per week. Doorgaans heb ik meer dan drie schrijfdagen per week, maar alles wat ik dan extra produceer, beschouw ik als een bonus. Als ik mijn ‘schrijfeis’ naar boven bij zou gaan stellen, zou dit in drukke weken voor stress zorgen. En stress is niet goed voor de creativiteit.

Ik stel mezelf een haalbaar doel, zodat ik me hieraan ook daadwerkelijk kan houden. En zodat ik eind januari een eerste versie heb van ongeveer 50.000 woorden. (Let wel: voor mij is dit een haalbaar doel, omdat schrijven mijn werk is. Als jij schrijft naast een baan, zal dit mogelijk betekenen dat je jezelf een lager doel moet stellen. Maar ook 100 woorden per schrijfdag kunnen uiteindelijk een roman opleveren. Zolang je jezelf maar een haalbaar doel stelt en je hier ook aan houdt.)

Wat ik schrijf is niet per se goed. Het is soms ronduit lelijk. Maar ik weet dat terwijl ik schrijf, het verhaal zich vormt onder mijn vingers.

En dat is ook precies het doel van een eerste versie: een ruwe schets van je verhaal op papier krijgen. Het is een experiment, een ontdekkingstocht waarin je fouten maakt, móét maken, om uit te vinden wat wel en wat juist niet werkt.

Mijn manuscript telt op dit moment zo’n 10.000 woorden en is in de verste verte niet publicabel. Maar daar is het ook nog lang niet voor bedoeld. Ik leg het fundament onder mijn nieuwe roman. De rest - het herschrijven, het schrappen en schaven, het verbeteren - komt later wel.

Verder lezen

P.S.

Vergeet je niet mee te doen aan de Schrijfplaats schrijfwedstrijd? De deadline is 31 december!