How to kill your darlings

Wanneer de eerste versie van je roman af is, zit er al behoorlijk wat bloed, zweet en tranen in die pagina's tekst. Het kan dan behoorlijk pijnlijk zijn om je mooiste vondsten te moeten opgeven.

Dit is een artikel over schrappen. (De rest van deze intro heb ik geschrapt…)

• Schrijven is schrappen

• Kill your darlings

• Kritisch kijken naar je eerste versie

• Weten wat je moet schrappen

---

Schrijven is schrappen

Schrijven is schrappen, wordt vaak gezegd. En ja, daar zit een kern van waarheid in. Maar dan moet er natuurlijk wel eerst iets te schrappen zijn. In een interview heb ik eens gezegd: ‘Van een lege pagina kun je niet schrappen.’ Cruijffiaans, noemde een vriend mijn uitspraak, en dat beschouw ik dan maar als een compliment.

Want het is nou eenmaal waar: je zult eerst iets op papier moeten zien te krijgen. Maar til er ook weer niet te zwaar aan. Een eerste versie is geen eindproduct. Het is een startpunt. Vanaf hier begint het herschrijven, én het schrappen.

Maar wat moet je dan precies schrappen? En wat doe je als jouw mooiste stukje proza - in alle eerlijkheid - niet in je roman thuishoort?

Kill your darlings

De uitdrukking kill your darlings wordt vaak toegeschreven aan schrijver William Faulkner. Heel simpel gezegd, betekent het dat je afscheid moet nemen van die stukken tekst, personages, scènes en/of ideeën die het verhaal als geheel niet dienen.

Het is dus precies zo simpel als het lijkt: als jouw favoriete stukje - jouw darling - geen doel dient, weg ermee. En tegelijk is het best wel ingewikkeld.

Want zoals het voor veel ouders moeilijk is om kritisch te kijken naar hun eigen kind, behalve de mooie eigenschappen ook de onhebbelijkheden van hun kroost te zien, is het voor een schrijver bijzonder lastig om objectief en meedogenloos te zijn als op het de eigen schrijfsels aankomt.

Een voorbeeld uit mijn eigen praktijk. In mijn roman Wees niet bang woonde er een Japanse vrouw op een berg in Italië. Zij heette Mariko, was getrouwd met een Italiaanse hoteleigenaar en raakte bevriend met hoofdpersonage Chiara. En, al schrijvende, ook een beetje met mij. Mijn redacteur was geen vrienden met Mariko en was ook niet van plan dat te worden. Aan mij de keuze: óf Mariko moest daadwerkelijk een functie krijgen in het verhaal (alleen het zijn van een vriendin was in dit geval, moest ik toegeven, inderdaad niet voldoende), óf ze moest eruit.

En ja, dat was uiteindelijk het lot van Mariko: de roman ging zonder haar verder. En het was mijn eerste ervaring met een échte darling. (Maar stiekem woont Mariko nog altijd in mijn computer, waar ze wacht op een volgende roman of verhaal waarin er wel een plekje voor haar zal zijn).

Kritisch kijken naar je eerste versie

In elke eerste versie zijn er overbodige stukken tekst, woorden die niets toevoegen en scènes die ooit belangrijk leken, maar dat inmiddels niet meer zijn. En soms dus ook: personages die geen werkelijke rol spelen. Door hier heel kritisch naar te kijken (en hier eventueel hulp bij te vragen), kun je het verhaal verfijnen, het tempo aanpassen, details toevoegen, vooruitwijzingen opnemen, kortom: je roman tot een geheel maken. Dit proces wordt herschrijven genoemd.

Dingen die je je altijd moet afvragen bij beschouwing van een eerste versie:

1. Draagt ieder element bij aan de ontwikkeling van het plot, de personages of het thema? Wanneer scènes, passages of zelfs personages afdwalen van de belangrijkste verhaallijn en ook anderszins geen doel dienen, zullen ze de lezer verwarren of, misschien erger nog, vervelen. Je hebt vast wel eens een roman gelezen waarin telkens zijpaden bewandeld werden, waarvan de relevantie je totaal ontging. De kans is groot dat er geen relevantie wás, maar dat de schrijver ze heeft laten staan omdat zij het zo’n mooie formulering of vondst vond. Dit is vrijwel nooit een goed idee. (Behalve als het gaat om een plotloos verhaal waarin het volledig draait om de mooie formuleringen.)

2. Raakt het tempo verstoord door te veel details, onnodige subplots of overmatige beschrijvingen? Als het goed is, heb je een bepaald tempo in gedachten voor (delen van) je verhaal. Je kan ervoor kiezen om je verhaal als een kabbelend beekje uit te serveren, maar als je spanning wilt opbouwen, kun je vaak beter wat meer vaart maken. Vooral wanneer dit laatste de bedoeling is, moeten alle overbodige elementen uit het verhaal gehaald worden.

3. Krijgen de belangrijkste emotionele scènes de gewenste impact? Wanneer een roman voortdurend probeert emotie op te wekken bij de lezer, laat de lezer zich na verloop van tijd niet meer zo makkelijk uit de tent lokken. Denk dus goed na in welke scènes of passages je de meeste emotionele diepgang wilt bereiken. En schrap alles wat hier niet aan bijdraagt.

Weten wat je moet schrappen

Van sommige scènes, personages, dialogen weet je gelijk: deze moet eruit. Dit kan soms pijnlijk zijn, maar wat moet, dat moet. (En bewaar deze stukken vooral in een aparte map op je computer, want wie weet!)

Dit is het laaghangend fruit.

Daarna wordt het moeilijker. Je kunt om te beginnen jezelf de volgende kritische vragen (die in het verlengde liggen van wat hierboven staat) stellen:

• Draagt deze scène, dit personage, deze dialoog bij aan de ontwikkeling van het plot, het personage of het thema?

• Zou het verhaal veranderen als ik deze scène (etc.) verwijder?

• Past deze scène (etc.) in het tempo van het verhaal?

Is het antwoord op deze vragen ‘nee’, dan is de kans groot dat het eruit moet.

Wat je ook moet schrappen: Overmatige uitleg, mooie zinnen die niets toevoegen en herhalingen (tenzij deze een duidelijk doel dienen, herhaling kan namelijk ook worden toegepast als stijlfiguur).

Kom je er zelf niet uit? Vraag hulp aan iemand die je kent, of laat een professionele manuscriptanalyse uitvoeren. Want een eerste versie is nou eenmaal geen roman. Maar dat kan het wel worden.

En je zult zien: zonder alle overbodige ballast is je verhaal krachtiger, verfijnder en voor de lezer een stuk makkelijker te volgen.