Zo verrijk je je verhaal met setting en decor

Je personages zijn zo druk met elkaar, dat jij, als schrijver, bijna zou vergeten dat er ook nog een wereld om hen heen geschapen moet worden. Maar dat moet natuurlijk wel!

Vandaag wil ik het hebben over setting en decor. Want het maakt nogal uit, waar en wanneer je verhaal zich afspeelt. Bewegen de personages zich door een grauwe, lawaaiige stad, terwijl de hitte vanaf het asfalt omhoog kringelt? Of knerpt de bevroren aarde onder hun voeten op een verlaten begraafplaats? Nu, of honderd jaar geleden? Ja, het maakt nogal uit.

• Verschil setting en decor

• Belang setting en decor

• Zo ontwikkel je een sterke setting en decor

• Interactie tussen setting en personages

• Veelgemaakte fouten bij setting en decor

• Setting en decor in jouw roman

---

Verschil setting en decor

De setting van een roman omvat alles wat te maken heeft met de locatie en de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. Het gaat dus niet alleen om de plek op aarde (of daarbuiten) en de historische periode, maar ook om het seizoen, de maatschappij, de cultuur, etc. Het is, kortom, de hele wereld die je voor je personages schept, en daarmee ook de sfeer en het gevoel dat de lezer krijgt tijdens het lezen van de roman. En als het goed is, passen de personages zich ook aan de setting aan.

Het decor daarentegen, is echt alleen de specifieke ruimte waarin de scènes zich afspelen: de omgeving, het interieur, etc. Denk maar aan de voorwerpen die je tijdens een toneelstuk op het toneel ziet staan: meubels, panelen die de muren van een huis verbeelden, of juist een immense eik met aan zijn voet een klein kabouterhuisje. Dit alles samen is het decor. In een roman gaat het dus bijvoorbeeld om de woning van het hoofdpersonage. De dingen die daar staan (en iets zeggen over het hoofdpersonage), de muren, de gordijnen - dit is het decor.

Mijn dochter (6) leest mijn roman ;-)

Belang setting en decor

Als setting en decor goed gekozen zijn en passen bij het verhaal, dan zal de lezer zich nauwelijks realiseren dat hierover uitgebreid is nagedacht. Het voelt immers volkomen natuurlijk. Maar wanneer setting en decor detoneren bij het verhaal, dan valt dit de lezer wel degelijk op. Het kan een gevoel van verwarring of zelfs vervreemding oproepen.

De setting is van niet te onderschatten belang voor de algehele sfeer van het verhaal. Kies je voor de warme en lawaaiige stad, de bevroren begraafplaats of juist voor een zonnig strand vol kleurrijke parasols? Het een roept een chaotische sfeer op, het ander een kille, melancholische sfeer. En het zonnige strand vraagt om een meer zorgeloze en ontspannen toon. De setting roept iets op bij de lezer en beïnvloedt op deze manier hoe zij zich voelt tijdens het lezen. Een passende setting kan de lezer meer betrokken maken bij het verhaal.

Daarnaast maakt een goedgekozen setting het verhaal realistisch. Als alles lijkt te kloppen, is de lezer zelfs bereid mee te gaan in een wereld vol draken en demonen. Dit wordt ook wel ‘suspension of disbelief’ genoemd; er bestaat hiervoor geen Nederlandse term, maar het komt erop neer dat de lezer bereid is te geloven wat hij voorgeschoteld krijgt. Maar dit vereist wel de nodige ‘world building’. Zolang de lezer door het verhaal voldoende hulp aangeboden krijgt om de scènes voor zich te zien, zal hij meebewegen in de wereld die de schrijver schept.

De setting kan zelfs bepalend zijn voor de plot. Stel je voor dat je een berglandschap hebt geschetst en de hoofdpersoon moet zo snel mogelijk die bergen over. Of je schetst een cultuur waarbinnen vrouwen beperkte rechten hebben (denk aan: Handmaid’s tale) en de hoofdpersoon probeert hieraan te ontvluchten. In het verlengde hiervan, kan de setting zelf ook een bron van conflict zijn. De bergen in het eerste voorbeeld immers, zijn een belangrijke uitdaging die overwonnen moet worden.

Ook kan de setting helpen om de thema’s van een roman te versterken. Is het thema eenzaamheid, dan kan een uitgestrekt, kaal landschap dit mooi verbeelden. Is het thema kansenongelijkheid, dan is een grote stad mogelijk een betere setting.

Zo ontwikkel je een sterke setting en decor

Ten eerste: zorg dat je hierover nadenkt. Dat je bewuste keuzes maakt. Dit lijkt een schot voor open doel, maar in manuscripten van beginnende schrijvers komt het nogal eens voor dat de setting min of meer toevallig ontstaan lijkt te zijn. En soms past het dan gewoon niet bij het verhaal. Dit zorgt voor irritatie bij de lezer, ook al zal hij soms niet precies kunnen benoemen waar dit door veroorzaakt wordt.

Ook komt het regelmatig voor dat het decor vrijwel ontbreekt. Dit is ook niet zo gek, want jij, als schrijver, ziet het helemaal voor je. Maar helaas, de ruimtes waardoor de personages zich bewegen, zitten alleen nog maar in jouw hoofd. Je bent vergeten de lezer hierin te betrekken.

Terwijl, zoals gezegd, setting en decor uitermate belangrijk zijn voor de manier waarop de lezer jouw verhaal ervaart. Dus hier enkele tips:

1. Gebruik specifieke details: Je personage, laten we hem Willem noemen, rijdt in een auto, werkt in een overheidsgebouw, doet boodschappen bij een supermarkt, kijkt thuis een talkshow en daarna leest hij een krant. Dit verhaal komt niet erg tot leven, hè? De beschrijving is namelijk veel te generiek. Maar laten we nu eens zeggen dat hij in een Tesla rijdt, of nee: een stokoude Saab. Hij werkt bij de Belastingdienst, of nee: hij is beveiliger in een gevangenis. Hij gaat naar de Albert Heijn, nee: de Lidl. ‘s Avonds kijkt hij naar RTL Boulevard/ Nieuwsuur. Hij leest de Volkskrant/ het AD. Zie je? Details maken je verhaal aansprekender en de details die je kiest, doen ertoe. Het zegt iets over Willem. Zo is het ook met setting en decor. Een kast is een kast, zou je misschien denken, maar ook hier geldt: is het een barokke servieskast, of een Billy van de Ikea? Het roept een andere sfeer op. Woont je personage aan een vierbaansweg waar in het midden een tram overheen rijdt, of in een doodlopend straatje dat uitmondt in een weiland? Denk hierover na, want het doet er echt toe!

2. Zorg dat het past: Keuzes te over, maar wat je ook kiest, vraag je af of het in dienst staat van je verhaal en de thema’s. De locatie en de periode waarin het verhaal zich afspeelt, kunnen de gebeurtenissen en de boodschap die jij hebt met je roman, beïnvloeden. Maak hier dus gebruik van en zorg dat setting en decor de toon van je verhaal en de emoties van de personages versterken. En als jij een verhaal wilt vertellen dat het best gesitueerd kan worden in het Nederland van rond 1900, maar je besluit het toch maar gewoon in het nu te laten spelen, omdat je geen zin hebt om onderzoek te doen naar die tijd, vraag je dan af of jij dit verhaal wel vertellen moet. Want de kans is groot dat je er niet mee wegkomt.

3. Gebruik zintuigen: Een verhaal komt pas echt tot leven wanneer er niet alleen ruimte is voor zien, maar ook voor horen, ruiken, proeven, voelen. Beschrijf geuren, texturen, laat je personages de wereld beleven met al hun zintuigen. En ook hier geldt: wees specifiek. Kies niet voor ‘de geur van frisse lakens’, maar laat ze ruiken naar magnolia of sinaasappel. Het gebruik van alles zintuigen maakt je roman rijker en lezers zullen het verhaal nog meer meebeleven.

4. Houd rekening met politiek, cultuur, maatschappij: Speelt je roman in Nederland in het hier en nu? Dan hoef je je over dit punt niet zo te bekreunen. Zolang cultuur etc. min of meer overeenstemmen met de werkelijkheid, zal de setting voor de lezer als juist aanvoelen. Maar speelt je roman in de Romeinse tijd of in een fictieve, strenggelovige nederzetting ergens op de wereld, dan zul je je moeten afvragen (en hier onderzoek naar doen) welke normen en waarden dominant zijn. Welke sociale verwachtingen spelen een rol, welke beperkingen zijn er, bijvoorbeeld voor vrouwen? En, de volgende stap, hoe beïnvloedt dit het gedrag van de personages?

5. Tijd als element: Wanneer speelt je verhaal zich af? En in welk seizoen? Denk hier over na en wees hier consequent in. Natuurlijk kan het sneeuwen in het voorjaar, maar het is niet heel gebruikelijk. Dus als jij vindt dat, hoewel het mei is, sneeuw een heel goede setting zou kunnen geven aan een bepaalde scène, laat je personages zich hier dan tenminste over verbazen.

6. Maak setting en decor dynamisch: Dit hoeft niet, zeker niet bij een korte verteltijd. (Bij een verteltijd van jaren moet er natuurlijk wel een en ander veranderen.) Maar, door met name de setting te veranderen, kun je dit als een weerspiegeling van de plot of van de ontwikkeling van de personages inzetten. Denk aan: een mooi landschap verandert in een kale, levenloze vlakte door een natuurramp. Of: een kalm bergdorp waar nooit iets gebeurt, wordt een plaats van chaos doordat er een groep gewapende mannen verschijnt.

Interactie tussen setting en personages