Waarom je als schrijver een proloog zou gebruiken

Ontdek hoe ook jij effectief een proloog kunt gebruiken om je verhaal sterker te maken

Nov 17, 2024

Je treft hem regelmatig aan in romans: de proloog. Een lezer van Schrijfplaats stelde mij de vraag: waarom? Wat voegt een proloog toe en wat maakt dat de schrijver er niet voor heeft gekozen om dit deel van de tekst gewoon hoofdstuk 1 te noemen?

Goede vraag, daarom in dit artikel:

Wat is een proloog?
Wat is het doel van een proloog?
Verschil proloog en eerste hoofdstuk
Wat zijn de nadelen van het gebruik van een proloog?
Prologen in romans

Wat is een proloog?

Het woord proloog komt uit het Grieks. Het is afgeleid van het woord πρόλογος (prólogos), dat een samenstelling is van προ- (pro-), wat ‘voor’ betekent, en λόγος (logos), wat ‘woord’ of ‘toespraak’ betekent. Letterlijk betekent het dus ‘voorwoord’ of ‘inleiding’.

In de klassieke Griekse en Romeinse literatuur verwees de proloog naar een stuk tekst of toespraak die voorafging aan het eigenlijke verhaal of toneelstuk. Het werd vaak gebruikt om de setting, personages of context te introduceren en de lezer of toeschouwer voor te bereiden op wat zou volgen. Dit gebruik is door de eeuwen heen behouden gebleven in moderne literatuur en drama.

Wat is het doel van een proloog?

Schrijvers kunnen natuurlijk verschillende redenen hebben om gebruik te maken van een proloog. Ik noem er een aantal:

Introductie van de context: Een proloog biedt jou als schrijver de mogelijkheid om de context van een situatie te schetsen voordat het eigenlijke verhaal begint. Dit kan helpen bij het uitleggen van historische gebeurtenissen (wat is er aan het verhaal vooraf gegaan), een mythische achtergrond of een andere wereld die essentieel is voor het verhaal. Je kunt hier voor kiezen wanneer je meent dat het te lang zou duren om deze informatie in het eerste hoofdstuk te verwerken. In een proloog kun je makkelijker volstaan met een schets, de uitwerking hiervan volgt dan (indien nodig voor het verhaal) later.
Creëren van intrige: Een proloog kan een moment van spanning of mysterie introduceren dat de lezer nieuwsgierig maakt. Dit kan bijvoorbeeld een gebeurtenis in de toekomst of een dramatisch moment uit het verleden zijn dat de lezer prikkelt om verder te lezen.
Ander perspectief of tijd: Een proloog kan een gebeurtenis tonen vanuit een ander perspectief dan dat van het hoofdpersonage in het verhaal, of zich afspelen in een andere tijd (bijvoorbeeld jaren, of zelfs eeuwen voor het eigenlijke verhaal). Dit biedt jou als schrijver de kans om extra diepgang toe te voegen zonder dat het verwarring oproept bij de lezer.
Sfeer en thema’s: Door een proloog te gebruiken, kan de schrijver de toon en sfeer van het verhaal vastleggen. Het geeft de lezer een voorproefje van wat zij kan verwachten qua stijl en thema’s.

Verschil proloog en eerste hoofdstuk

Het verschil tussen een proloog en het eerste hoofdstuk is dat een proloog (vaak) echt een apart stuk tekst is, dat functioneert als een zelfstandige inleiding. Het is minder geschikt als eerste hoofdstuk omdat het als het ware losstaat van het hoofdverhaal, zodat het zich kan richten op zaken die niet direct met het hoofdpersonage of de hoofdplot te maken hebben. Het eerste hoofdstuk moet juist wél direct verbonden zijn met het begin van het verhaal en de ‘reis’ van de hoofdpersonages.

Het gebruik van een proloog biedt bovendien, als gezegd, de vrijheid om te schrijven over gebeurtenissen die ver verwijderd zijn van het begin van het hoofdverhaal, zonder dat dit verwarrend is. Dit zou in hoofdstuk 1 niet logisch overkomen, omdat juist het eerste hoofdstuk van een verhaal doorgaans direct in de actie of de introductie van de protagonist duikt.

Wat zijn de nadelen van het gebruik van een proloog?

Overweeg je gebruik te maken van een proloog? Bedenk dan wel dat er nadelen aan kúnnen kleven. Zo slaan sommige lezers prologen over, omdat ze denken dat een proloog niet essentieel is voor het begrijpen van het verhaal. Dit kan een probleem zijn als hierdoor belangrijke informatie wordt gemist. (Maar aan de andere kant: eigen schuld…)

Een belangrijker nadeel is dat je moet oppassen dat je proloog niet te veel achtergrondinformatie of uitleg bevat. Dit kan namelijk de vaart uit het verhaal halen (en het eigenlijke verhaal is nog niet eens begonnen!) en het kan de lezer ontmoedigen om verder te lezen.

Wanneer je bijvoorbeeld een mythische wereld wilt scheppen, kun je er beter voor kiezen specifieke details over deze wereld mondjesmaat met de lezer te delen gedurende het verhaal, dan dat je eerst een uitgebreid (en mogelijk saai) traktaat schrijft waarin werkelijk alles over deze wereld wordt uitgelegd. Dikke kans namelijk dat de lezer niet verder komt dan dit traktaat.

Een ander gevaar: als de proloog niet goed geïntegreerd is in het verdere verhaal, kan het als overbodig worden gezien en misschien zelfs verwarring scheppen. Een slecht geschreven proloog die niet duidelijk relevant is, kan op deze manier afbreuk doen aan het verhaal.

Prologen in romans

Zelf denk ik niet van tevoren uitgebreid na over de vraag of ik wel of niet gebruik ga maken van een proloog. Soms merk ik al schrijvende dat een stuk tekst zich beter leent als proloog. Mijn roman Het leven noemen heeft geen proloog.

In de proloog van Wees niet bang (zie foto) pleegt een vrouw zelfmoord door van een hoog gebouw te springen. In het hoofdverhaal wordt duidelijk dat deze vrouw de moeder is van het hoofdpersonage Laura. De roman draait om het gegeven dat Laura wil weten waarom haar moeder dit deed. Deze proloog speelt in een andere tijd (jaren eerder), geeft iets van de context en sfeer van het verhaal weer en roept de vraag op: wie is deze vrouw en waarom doet zij dit?

De proloog van mijn autobiografische roman Wat wij verzwijgen luidt zo:

De pootjes wijzen naar de hemel.
Voorzichtig sluipen ze dichterbij. Hij houdt een vinger tegen zijn getuite lippen, tilt zijn voeten hoog op en zet ze theatraal voorzichtig neer. Wanneer hij vlakbij is, hurkt hij eventjes, laat dan zijn knieën verder zakken tot ze de stoeptegels raken, de bovenkant van zijn voeten plat op de grond. Zij volgt, zakt ook door haar knieën, haar handen rusten op zijn schouders. Langs zijn rug kijkt ze naar het zwarte onderlijf, de dunne poten. Ze houdt haar adem in terwijl hij zijn vingers uitstrekt, eraan voelt.
‘Dood,’ zegt hij.
Ze knikt.
Hij strekt zich uit, naar opzij, haar lichaam beweegt als vanzelf mee, en hij pakt een blaadje van de grond. Het is geen herfstblad, het is nog lang geen herfst, het is een frisgroen blad, waarschijnlijk door een kind gedachteloos van een tak gerukt, op de grond gegooid. Het komt nu goed van pas. Tussen duim en wijsvinger pakt hij het beestje op, legt het op het blad en vouwt de randen naar binnen. ‘Kom, we gaan hem begraven.’
Ze lopen het bos in, ze wijst, wijst opnieuw, maar hij wil een nóg betere plek vinden. ‘Het wordt zijn laatste rustplaats, we moeten er goed over nadenken.’
Dan ineens loopt hij het pad af, duwt de takken van een treurwilg opzij en knielt naast de stam. ‘Hier, tussen de wortels, de boom zal om hem treuren en op hem passen.’
Ze knikt, probeert plechtig te kijken.
Het heeft geregend, de aarde is vochtig, een zweem van schimmel. Langzaam trekt het vocht in haar spijkerbroek. Met zijn vingers graaft hij een klein gat, legt het dichtgevouwen blaadje erin, dan schuift hij de aarde er weer terug overheen. ‘Welterusten lief beestje, met je pootjes zo mooi zwart, je lijf zo mooi rood en je prachtige zwarte stippen.’
Hij pakt haar hand en legt hem op de omgewoelde aarde, zijn eigen warme hand, veel groter dan die van haar, eroverheen. ‘Voel je het?’
Ze weet niet wat ze zou moeten voelen. Ze knikt.

Deze proloog speelt in het verleden en geeft iets van context, maar is vooral bedoeld om een beeld op te roepen en een sfeer neer te zetten.

Wil je ontdekken hoe andere schrijvers een proloog inzetten? Sla eens wat verschillende boeken open, lees de proloog en een deel van het verhaal, of nog beter: het hele verhaal! Probeer het nut van de proloog te achterhalen, doorgaans is dit niet lastig. Kom je er echt niet uit? Misschien heb je te maken met een proloog die beter geschrapt had kunnen worden…