Waarom goedgekozen details zo belangrijk zijn

Zo laat je de lezer het verhaal meebeleven

Goedgekozen details kunnen het verschil betekenen tussen simpelweg woorden op papier en een verhaal dat leeft. Specifieke en concrete details kunnen een fictieve wereld tot leven wekken, personages menselijker maken en de lezer volledig meetrekken in het verhaal. Tegelijkertijd is het belangrijk om de balans in het oog te houden: te veel details zorgen voor vertraging en/ of maken een verhaal onnodig complex.

Daarom in dit artikel:

• Het belang van details

• Waarom overdaad schaadt

• Hoe vind je de juiste details?

• Tips om jezelf te trainen in het gebruik van details

• Bepaal wat voor schrijver jij bent

---

Het belang van details

Je kunt details gerust zien als de bouwstenen van een geloofwaardige fictieve wereld. Details geven textuur, diepte en kleur aan een verhaal en maken het echter. Geloofwaardiger.

Als mens weten we dit intuïtief. Niet voor niets is uit onderzoek gebleken dat mensen die over iets liegen, veel details gebruiken. Ze proberen de waarachtigheid van hun verhaal hiermee aan te tonen. En vaak werkt dit nog ook.

Details moeten specifiek en concreet zijn. Een lezer moet ze als het ware kunnen zien, horen, aanraken, proeven of ruiken. Dit trekt de lezer het verhaal in, maakt dat zij het mee kan beleven. Je kunt de kans hierop vergroten door niet op te schrijven: Er stond een mooie boom, nee: Er stond een prachtige oude eik met knoppen die niet leken te kunnen wachten om open te barsten. Beetje over-the-top misschien, maar dit voorbeeld is bedoeld om duidelijk te maken dat je afhankelijk van de precieze omschrijving als lezer ook echt iets anders voor je ziet.

Details zijn bij voorkeur ook betekenisvol: het vertelt iets zonder dat je het als schrijver hoeft uit te spellen. Als een personage namelijk dikke, wollen handschoenen draagt, hoef je niet meer te zeggen dat het koud is. Show, don’t tell met behulp van details.

Speelt een scène zich af in een keuken, dan kun je volstaan met het vermelden van de ruimte. Elke lezer zal dan een andere keuken voor zich zien, die vermoedelijk grote overeenkomsten vertoont met zijn eigen keuken of de keuken in het huis waar hij is opgegroeid. Je kunt besluiten dat het er voor het verhaal niet zo toe doet, in wat voor soort keuken de personages precies zijn. Maar je kunt de ruimte waarin de personages zich bewegen ook heel goed inzetten om bijvoorbeeld iets te zeggen over je personages.

Misschien is de keuken een simpele, steriele ruimte, met roestvrijstalen werkbladen. Misschien is er juist een heel rommelig aanrecht, met van die grote potten met zaden en noten en andere ingrediënten. Misschien zit er een barst in het aanrecht, is het hout van de kastjes vermolmd en is er dof geel licht dat van een kapotte lamp afstraalt. Bij elk van deze voorbeelden zal een lezer een ander personage voor zich zien. Een net en mogelijk beetje saai persoon. Een vrolijk, ietwat chaotisch type of iemand die moeite heeft de eindjes aan elkaar te knopen misschien?

De juiste details kunnen jou als schrijver op deze manier helpen om een sfeer te schetsen, je personages in te kleuren of een bepaald gevoel bij de lezer op te roepen.

En natuurlijk hoeft het niet altijd te gaan om het decor of het uiterlijk van je personages. Het feit dat een personage voortdurend aan de huid rondom haar duimnagel friemelt, deze stuk trekt, is ook een veelzeggend detail. Deze persoon is mogelijk wat gespannen, of onzeker misschien. En niet voor niets noem ik hier niet gewoon de nagel, maar specifiek de duimnagel. Dit vergroot de kans dat de lezer dit ook echt voor zich ziet.

Details maken verhalen bovendien memorabel. Want zijn het niet vaak de kleine, specifieke observaties die je als mens bijblijven? De geur van vers gemaaid gras doet me nog altijd denken aan toen ik jonger was en niet kon wachten tot mijn voetbalwedstrijd begon. Misschien zijn het voor jou andere details, de klank van schoenen op een houten vloer, de smaak van een bepaald dropje dat je altijd bij je oma thuis kreeg. Zulke details geven het leven kleur, en hetzelfde doen zij voor verhalen.

Waarom overdaad schaadt

Te veel van iets is nooit goed, zou je kunnen zeggen. Hetzelfde geldt voor details.

Een overdaad aan details kan een verhaal volledig vast laten lopen. Als ieder aspect van een scène tot in de kleinste finesses wordt uitgewerkt, kan dit de vaart (of, met een ander woord: pacing) uit het verhaal halen en de lezer overweldigen. Denk maar eens aan de keuken van zojuist. Als ieder item in deze ruimte, tot het kleinste theelepeltje aan toe beschreven wordt, is het een lange weg naar de plot en haakt de lezer zonder twijfel af.

Dit klinkt misschien overdreven, toch heb ik regelmatig een boek in handen waarbij ik tijdens het lezen op enig moment denk: JAHA, nou weet ik het wel!

Wees hier dus kritisch in tijdens het schrijven. Dragen details bij aan de sfeer, de karakterisering van de personages of de plot? Mooi zo. Zo niet, dan moeten ze er helaas uit, hoe mooi gevonden ook. Kill your darlings.

In een goed verhaal worden namelijk de juiste dingen weggelaten. Wat jij kiest om níet te beschrijven, is net zo belangrijk als wat je wel beschrijft. Het is namelijk van belang om de lezer een deel van het verhaal zelf in te laten vullen. Dit vergroot de betrokkenheid. Een lezer die al te nadrukkelijk door de schrijver bij de hand wordt genomen, raakt geërgerd en haakt af.

Ik stel me dan vaak een kind voor met haar ouders in de dierentuin. Wanneer haar ouders af en toe haar aandacht trekken, naar iets wijzen, iets vertellen over een dier, zal ze dit alleen maar fijn vinden. Maar wanneer haar ouders non-stop allerlei richtingen op wijzen en informatie in haar oor tetteren, is dit voor haar vermoedelijk niet meer zo prettig. Ze wil ook zelf kunnen bepalen waar ze haar aandacht op richt.

Of stel je een film voor, waarbij de personages je meeslepen in een scène vol hartstocht. En ineens klinkt daar een voice-over die zegt: Kijk nou, ze zijn verliefd. En wat heeft ze een mooie trui aan, nietwaar? En hij is duidelijk naar de kapper geweest.

Je kunt schrijven gerust zien als een dialoog tussen auteur en lezer. Wat de auteur bewust weglaat, vult de lezer in. Wanneer de schrijver echter overdrijft in het geven van informatie en het opvoeren van details, wordt er van de lezer nauwelijks nog participatie verwacht. Dan is er als het ware sprake van een monoloog.

En hoe lang vind je het doorgaans leuk om het ‘slachtoffer’ te zijn van een monoloog? Juist. Laat je lezer daarom terug praten door haar ook een eigen bijdrage te laten leveren aan het verhaal: het invullen van de bewust weggelaten details.

Hoe vind je de juiste details?