Waarom elke schrijver boeken moet lezen
Ik hoor schrijvers, beginnend of ervaren, wel eens zeggen dat ze zelf eigenlijk zelden een boek lezen. Hier worden allerlei redenen voor genoemd.
Sommigen zijn bang dat zij door het lezen van werk van anderen geïntimideerd zullen raken. Dat ze dit zó goed zullen vinden, dat er spontaan niets meer uit hun eigen pen vloeit. Anderen denken dat zij door het lezen beïnvloed zullen raken, waardoor ze het risico lopen – onbewust – ideeën, invalshoeken, of zelfs hele passages te kopiëren in hun eigen werk. Weer anderen bekreunen zich over het feit dat ze al nauwelijks aan schrijven toekomen, dus waar moeten zij de tijd vandaan halen om ook nog eens te lezen!
Leren door te lezen
En zo zijn er vast nog veel meer redenen te noemen waarom schrijvers afzien van het lezen van andermans werk. Persoonlijk zou ik dit een groot gemis vinden. Ten eerste omdat ik me geen leven zou kunnen voorstellen zonder lezen, omdat ik een groot liefhebber ben. Maar dit geldt natuurlijk niet voor iedereen.
Wat volgens mij wél voor iedere schrijver geldt, is dat door niet te lezen, een grote schat aan informatie aan je voorbijgaat. Een mogelijkheid om te leren, hoe ervaren je ook bent.
Door werk van anderen te lezen, profiteer je namelijk – vaak nog ongemerkt ook – van de kennis en ervaring van de betreffende schrijver. In een goed geschreven roman of verhalende non-fictie, zijn de woorden niet per toeval op precies die plek terechtgekomen waar ze staan. Het raamwerk van het verhaal is heel precies neergezet, verhaallijntjes zijn met een reden opgespannen. Dialogen zijn zorgvuldig opgebouwd, personages worden met een bepaalde intentie geïntroduceerd. Kortom, alles wat een plek heeft gekregen in het verhaal, van de grote lijnen tot de kleinste details, dient een doel.
En de grap is: je hoeft dit niet minutieus te gaan zitten bestuderen (al kan dat natuurlijk wel!). Door simpelweg veel te lezen, gaat je brein een soort blauwdruk maken van hoe een verhaal eruitziet. Hoe een plot is opgebouwd en wat wel en niet werkt. Lucas Rijneveld (in 2020 winnaar van de International Booker Prize) stelt te hebben leren schrijven door hele pagina’s uit romans over te schrijven en al doende te analyseren. Dit is niet eens zo’n gek idee; bij andere creatieve vakken, zoals tekenen, is het heel normaal om in eerste instantie te leren door anderen na te doen. Maar mocht je hier geen zin in hebben – en dat kan ik me voorstellen – kun je dus volstaan door gewoon de pagina’s te lezen en op je in te laten werken.
Ook kun je ervoor kiezen om, wanneer je met een specifieke vraag worstelt, een boek te lezen met alleen die vraag in het achterhoofd. Tijdens een gastles die ik deze week gaf op de Leidse Hogeschool, voor studenten die een minor creatief schrijven volgen, ben ik ingegaan op de manier waarop ik in mijn romans gebruik heb gemaakt van perspectief. Zo kies ik soms een ik-perspectief voor het personage dat voor mij de belangrijkste rol speelt in het verhaal en waarvan ik wil dat de lezer diegene het dichtst op de huid zit. Andere hoofdstukken in dezelfde roman, verteld vanuit het perspectief van een ander personage, schrijf ik dan in de derde persoon, om nét iets meer afstand te creëren. Wanneer jij worstelt met perspectief en je afvraagt wat voor jouw verhaal het best zal werken, kun je dus mijn romans – en ook talloze andere romans natuurlijk – hierop naslaan om een indruk te krijgen wat de uitwerking van een dergelijke perspectiefwisseling is.
Inspiratie en zelfvertrouwen
Door veel te lezen, vergroot je bovendien ook nog eens je woordenschat en ontwikkel je een beter gevoel voor taal, wat essentieel is voor het verfijnen van je schrijfvaardigheid.
En nee, ik geloof niet dat je bang hoeft te zijn dat jouw schrijfwerk te veel op dat van anderen gaat lijken. Iedere schrijver heeft een eigen stijl. Ook jij, ook al ben je er misschien nog niet (helemaal) achter wat jouw stijl is. Maar het verhaal dat jij te schrijven hebt, kan jij alleen schrijven. Op jouw manier.
Ook hoef je niet bang te zijn dat je geïntimideerd raakt. Zolang je je realiseert dat je als schrijver altijd kunt blijven leren en al doende beter kunt worden. Wanneer ik iets van Zadie Smith lees bijvoorbeeld, kan ik me achterover laten blazen door haar vertelstem en het gemak waarmee zij verhaallijnen ineen lijkt te kunnen rijgen. Maar ik laat me hierdoor niet uit het veld slaan, omdat ik constateer dat zij ruim twintig jaar eerder is gedebuteerd en al heel wat meer schrijfervaring heeft.
Voor elke roman die ik schrijf, verzamel ik een stapeltje boeken. Non-fictie, als ik over een bepaald onderwerp meer moet weten. Maar vooral fictie. Ik kijk in mijn boekenkast naar nog ongelezen boeken en struin door boekwinkels. Vrijwel volledig intuïtief verzamel ik boeken die mij bij mijn project kunnen helpen. Omdat het onderwerp of de toon aansluit bij wat ik wil vertellen. Of omdat ik het gevoel heb dat het lezen ervan verrijkend of inspirerend kan zijn. Soms vallen boeken tegen, dan leg ik ze weg, geen probleem. Maar veel vaker blijken de verhalen van anderen mijn schrijfwerk te voeden en soms zelfs richtingen op te duwen waar ik nooit aan gedacht zou hebben.
Kortom: lees!
En natuurlijk mag dit niet ten koste gaan van je volledige schrijftijd. Dit kun je simpelweg voorkomen door in je schrijfroutine tijd in te ruimen voor allebei.