Hoe kun je scènes aan elkaar verbinden?
Zo creëer je een naadloos verhaal
Een roman of verhaal is - als het goed is - meer dan een verzameling losse scènes.
Het zijn juist de overgangen en verbindingen tussen de scènes die je verhaal een natuurlijke flow geven en de lezer meenemen op een ‘reis’ zonder haperingen.
Maar dat is nog niet gemakkelijk. En niet alleen ik worstel hiermee, na mijn oproep om vragen in te sturen, werd deze vraag meermaals gesteld.
Heb jij een andere vraag? Stuur me een mailtje: aisha@schrijfplaats.nl, of schrijf hem (in de Substack-app) in de comments, en wie weet kan ik er een keer een nieuwsbrief aan wijden.
Maar nu eerst:
Waarom het belangrijk is om scènes te verbinden
Effectieve technieken om scènes te verbinden
Valkuilen die je wilt vermijden
De bewuste keuze voor fragmentatie
Voorbeelden uit Het leven noemen
Ontdekken wat voor jou werkt
Waarom het belangrijk is om scènes te verbinden
Misschien heb je wel eens een verhaal of roman gelezen, waarin elke scène als een afzonderlijk eilandje voelde. De kans is groot dat je niet lekker in het verhaal kwam en - als je het al hebt uitgelezen - dat je niet erg enthousiast was over de leeservaring.
Goede scèneverbindingen zorgen namelijk voor continuïteit in je verhaal. De gebeurtenissen en interacties lijken als vanzelf in elkaar over te vloeien, als de vertakkingen van een boom. Daarnaast kan het helpen bij het vasthouden van de spanning en zorgen voor een coherente leeservaring.
Zelfs als er een verschil in tempo is tussen verschillende scènes, kan een goede verbinding bij de lezer zorgen voor het gevoel dat het op een natuurlijke manier ‘stroomt’.
Effectieve technieken om scènes te verbinden
Maar hoe doe je dit nou? Er zijn verschillende mogelijkheden. Ik noem de vier meest voorkomende:
1) Gebruik haakjes aan het einde van scènes
En nee, hiermee bedoel ik geen haken, zoals [ of ]. Een haakje is bijvoorbeeld een onbeantwoorde vraag, een suggestie van gevaar of dreiging, of een onverwachte wending. Een cliffhanger, zoals: ‘Zodra ze de gang instapte, voelde ze dat iemand in haar appartement was geweest.’ In een volgende scène kan het verhaal op een logische manier worden vervolgd.
2) Thematische echo’s
Je kunt scènes op een subtiele manier aan elkaar verbinden door middel van gedeelde thema’s of motieven. Als een personage in scène A worstelt met vertrouwen, laat dan in scène B zien hoe een ander personage dit thema vanuit een ander perspectief ervaart. Of misschien speelt een bepaald gevoel of sensatie een rol in beide scènes. Deze ‘echo’s’ creëren een gevoel van samenhang bij de lezer, zonder dat je het er dik bovenop hoeft te leggen.
3) De tijdlijn als verbinder
Tijd is een heel natuurlijke verbinder. Je kunt scènes chronologisch op elkaar laten volgen, maar je kunt gerust ook spelen met tijdssprongen. Bijvoorbeeld de laatste zin van scène A is: ‘Die avond kon ze eindelijk slapen.’ Een mooi begin van scène B kan dan zijn: ‘Drie weken later wenste ze dat ze wakker was gebleven.’ Let hierbij wel op dat je de lezer niet in verwarring brengt, door duidelijk te zijn over het tijdsverloop.
4) Zintuiglijke continuïteit
Een prettige en onopvallende manier om scènes aan elkaar te verbinden, is door gebruik te maken van zintuiglijke details. Als scène A eindigt met de geur van versgebakken brood en scène B begint met een personage dat reageert op die geur, of deze geur in herinnering roept, of met smaak een verse boterham eet, ervaart de lezer een naadloze overgang, die - als het goed is gedaan - bijna filmisch aan kan voelen.
Valkuilen die je wilt vermijden
Wat ik regelmatig zie in manuscripten (van beginnende schrijvers) zijn scènewisselingen zonder enige verbinding. Het ene moment zijn we in het verhaal bij een personage thuis, het volgende moment zijn we zonder enige waarschuwing op een compleet andere locatie. Dit voelt plotseling aan, ietwat bevreemdend ook, en kan de lezer het gevoel geven dat zij per ongeluk een deel van de tekst heeft overgeslagen.
Een verhaal dat verder op zichzelf goed in elkaar zit, kan hierdoor alsnog een nare leeservaring opleveren. En dat wil je als schrijver natuurlijk niet.
Wat ook regelmatig voorkomt in manuscripten, zijn overgangen zoals: ‘Twee dagen later ging Claire naar het station.’ Dit is een functionele manier om scènes met elkaar te verbinden, en mag ook best een keer, maar het wordt al snel saai. Hier wordt namelijk verteld, in plaats van vertoond.
Oefen daarom met bovenstaande technieken, en wissel haakjes, (thematische) echo’s, etc. af. Variatie in overgangen tussen scènes houdt je verhaal fris, spannend en verrassend.
Werk je aan een wat langer verhaal of aan een roman? Markeer eens je scèneovergangen (digitaal, of print je verhaal uit), en bekijk ze kritisch. Wat verbindt jouw scènes met elkaar? Soms zie je in eerste instantie het verband niet, dus neem de tijd, of vraag iemand om mee te kijken. Het kan ook zitten in een gevoel of sensatie en een goede overgang is vaak juist heel subtiel.
De bewuste keuze voor fragmentatie
Zoals altijd zijn er uitzonderingen die de regel bevestigen. Want ja, er bestaan romans waarin door de schrijver bewust is gekozen voor fragmentatie - als stijlmiddel.
Voorbeelden hiervan zijn Kleine haperende vluchten van Femke Brockhus en Elders van Ilse Josepha Lazaroms.
Fragmentarisch schrijven kán effectief zijn, bijvoorbeeld wanneer:
Je een versplinterde werkelijkheid wilt weergeven.
Het past bij de psychologische toestand van je hoofdpersonage.
Er meerdere, schijnbaar ongerelateerde verhaallijnen zijn, die later samenkomen.
Je als schrijver bewust een gevoel van ontwrichting wilt oproepen bij de lezer.
Wanneer dit goed wordt gedaan, kan fragmentatie - het bewust creëren of laten bestaan van scherpe overgangen - desoriënterend én intrigerend werken.
Maar: de grens tussen doelbewuste fragmentatie en simpelweg slordig schrijven, is dun. Kies je als schrijver voor dit stijlmiddel, wees hier dan zorgvuldig in en doe het omdat jouw verhaal hierom vraagt en hier beter van wordt. Vind je het lastig om scènes te verbinden? Dan kun je beter nog even verder oefenen, in plaats van te besluiten je verhaal dan maar fragmentarisch te noemen…
Voorbeelden uit Het leven noemen
In mijn debuutroman Het leven noemen, maak ik veel sprongen in de tijd: hoofdstukken uit de tijd dat hoofdpersoon Vera nog klein was en hoofdstukken over de volwassen Vera, wisselen elkaar af.
Omdat dit op zichzelf al voor verwarring kan zorgen, heb ik ervoor gekozen om regelmatig scènes aan elkaar te verbinden door middel van ‘echo’s’. Dit zorgt namelijk, naast het op een natuurlijke manier verbinden van scènes, voor continuïteit in het verhaal.
Zo ligt de kleine Vera in hoofdstuk 2 in het ziekenhuis. Hoofdstuk 3 begint met een herinnering van de volwassen Vera aan haar verblijf in het ziekenhuis.
Aan het eind van hoofdstuk 5 lopen de kleine Vera en haar moeder Mira met boodschappen naar huis; hoofdstuk 6 begint zo: ‘Ik steek de sleutel in het slot en voel direct onrust in mijn lijf.’ De volwassen Vera gaat het huis van haar moeder binnen. Ze heeft boodschappen meegebracht.
Hoofdstuk 6 eindigt als volgt: ‘Ik sla het dagboek dicht, laat de pen liggen, en ga naar bed.’ De eerste zin van hoofdstuk 7: ‘Het is vier uur ‘s nachts als een gil Mira wekt.’ Oftewel: aan het eind van scène A gaat de volwassen Vera naar bed, aan het begin van scène B schreeuwt de kleine Vera midden in de nacht haar moeder wakker.
Natuurlijk wissel ik ook de verschillende methoden af. Bijvoorbeeld op p. 134: Einde scène A: ‘Mira kust haar dochters voorhoofd. “Gelukkig nieuwjaar, schat.”. Begin scène B: ‘Pas drie dagen later kunnen ze bij de huisarts terecht’.
Ontdekken wat voor jou werkt
Vind jij het lastig om scènes op een natuurlijke manier aan elkaar te verbinden? Sla eens een roman open en analyseer de overgangen.
Vind je dat het goed gedaan is? Probeer te begrijpen waar dit aan ligt en ontdek op deze manier welke methodes naar jouw idee een fijne leeservaring opleveren.
Vind je dat het juist niet goed gedaan is? Ook dan valt er veel te leren door heel precies te kijken naar wát je er niet aan bevalt.
Kijk ook goed naar de manier waarop jij zelf scènes met elkaar verbindt. Is er genoeg variatie? Zorgen jouw overgangen voor voldoende flow in het verhaal? Het loont de moeite om hier kritisch op te zijn - en op die manier een naadloos verhaal te creëren.
Wat zijn jouw ervaringen met het verbinden van scènes? Gebruik je bovenstaande technieken of experimenteer je met fragmentatie?
Of misschien heb je nog andere tips?
Deel jouw uitdagingen en successen gerust in de comments of via de Schrijfplaats chat - ik ben benieuwd en wie weet kunnen anderen van jouw ervaringen leren!