Waar heb je recht op als schrijver?
Het standaardcontract voor de uitgave van literair werk in Nederland biedt veel waarborgen voor schrijvers. Toch is het van belang je te verdiepen in je rechten én plichten.
In dit artikel lees je over:
Het standaardcontract voor de uitgave van literair werk
Auteursrechten, royalties, voorschotten, correctierecht
Jouw input
Contracten voor schrijvers (en waarom je níet gewoon moet tekenen bij het kruisje)
Ik weet nog goed dat ik mijn eerste auteurscontract onder mijn neus kreeg. Natuurlijk was ik in de zevende hemel, want dit ging over het uitgeven van het manuscript waar ik al die jaren op had zitten ploeteren!
Gelukkig was het opgesteld door mijn agent, dus met andere woorden: iemand uit ‘mijn team’, want het boeide me totaal niet wat er allemaal in stond. Als het maar betekende dat mijn boek gedrukt zou worden en in winkels terecht zou komen, vond ik het verder allemaal wel best en zou ik zo tekenen bij het kruisje.
En ik ben nota bene jurist en was op dat moment nog als rechter werkzaam! Hoe, dacht ik later, moet dit dan zijn voor mensen die niet beroepsmatig gespecialiseerd zijn in contractenrecht?
Standaardcontract
Gelukkig kun je wel enigszins gerust zijn. In Nederland is er namelijk een standaardcontract voor schrijvers dat als leidraad dient bij de samenwerking tussen auteurs en uitgevers. Dit contract is opgesteld om de rechten en plichten van zowel uitgever als auteur te waarborgen én transparantie te bieden in de complexe wereld van auteursrechten, royalties en exploitatievoorwaarden.
Je zult, als het goed is, bovenaan het contract een tekst als deze aantreffen: “Gebaseerd op het modelcontract, vastgesteld per 15 juni 2021, als herziene versie van het per 6 juli 2011 geldende modelcontract, door de Literaire Uitgeversgroep (LUG) van de Groep Algemene Uitgevers (GAU) en de Auteursbond.”
En ja, het is een goed leesbaar contract. Vind ik. Maar misschien zit mijn voorkennis toch een objectieve blik op dit punt in de weg. Daarom geef ik je graag een overzicht van de belangrijkste onderdelen van dit contract en de punten waar schrijvers op moeten letten.
1. Auteursrechten
Daar draait het natuurlijk allemaal om. Als schrijver blijf je in principe eigenaar van de auteursrechten op je werk, tenzij anders is overeengekomen. Het standaardcontract regelt dat de auteur de uitgever toestemming geeft om het werk te exploiteren (te publiceren, verspreiden en verkopen). Dit recht wordt doorgaans voor een bepaalde periode verleend.
Zorg ervoor dat je goed begrijpt welke rechten je overdraagt en voor hoelang. Het is belangrijk om te waarborgen dat je werk na verloop van tijd weer volledig aan jou toebehoort, tenzij je bewust kiest voor een langere exploitatieperiode door de uitgever.
2. Royalties en voorschot
Ook niet onbelangrijk: het honorarium, oftewel de royalties. Dit is het percentage van de verkoopprijs dat de auteur ontvangt voor elk verkocht exemplaar. In Nederland ligt het royaltytarief voor papieren boeken doorgaans tussen de 8% en 15%, afhankelijk van de oplage (vaak loopt het percentage op al naar gelang er meer boeken verkocht worden) en het type boek (hardcover, paperback, etc.). Voor digitale uitgaven kan dit percentage hoger liggen.
Gebruikelijk is dat er ook een voorschot wordt betaald. Dit is een bedrag dat je met de uitgever afspreekt en hierbij loont het om een agent te hebben (tenzij je zelf heel goed bent in onderhandelen natuurlijk). Een bedrag rond de €1.500 tot €3.000 is heel normaal.
Dit bedrag ontvang je direct na ondertekening van het contract en moet je vervolgens ‘inverdienen’: de royalties waar jij recht op hebt, worden in mindering gebracht op het voorschot, totdat het bedrag van het voorschot is bereikt. Daarna krijg je pas royalties uitbetaald.
Wat is dan het voordeel van het krijgen van een voorschot? Nou, ten eerste: je krijgt het bedrag gelijk uitbetaald en mogelijk kun je er eventjes van leven. Als je een baan hebt, zou dit kunnen betekenen dat je bijvoorbeeld een maand onbetaald verlof kunt opnemen om ongestoord je manuscript af te ronden. Een tweede voordeel is dat het om een niet terugvorderbaar voorschot gaat. Met andere woorden, in het onverhoopte geval dat jouw boek in de winkels ligt, maar niemand het koopt, mag je toch het voorschot houden.
3. Publicatie- en exploitatievoorwaarden
Het standaardcontract bevat ook gedetailleerde afspraken over de vorm waarin het werk wordt uitgegeven (bijvoorbeeld fysiek boek, e-boek, audioboek), de taal, de oplage en de publicatiedatum. Daarnaast staan in het contract de voorwaarden voor eventuele herdrukken en internationale uitgaven.
Ook al durf je er misschien niet op te hopen, controleer toch even of je het eens bent met de bepalingen rondom herdrukken en internationale publicaties. Zodat je, mocht je boek lopen als een trein, er niet ineens achter komt dat je hier niet veel meer over te zeggen hebt.
4. Rechten voor vertalingen en secundaire exploitatie
Het standaardcontract bevat ook hierover bepalingen, zoals de rechten op verfilmingen, theaterbewerkingen, vertalingen of het maken van merchandising op basis van het werk. Vaak houdt de schrijver deze rechten, maar de uitgever kan bedingen dat hij hierbij betrokken wil worden of een deel van de opbrengst krijgt.
Tenzij je in overleg met je uitgever tot een andere goede regeling komt, is het handig zoveel mogelijk de controle over secundaire exploitatierechten te behouden. Zo ben je veel vrijer te bepalen hoe je werk in andere media wordt geëxploiteerd. En hoe cool zou het zijn als je roman ook nog eens een theatervoorstelling wordt!
5. Beëindiging van de overeenkomst
Het standaardcontract regelt hoe en wanneer het contract beëindigd kan worden. Vaak kan dit na een bepaalde periode of als de uitgever niet voldoet aan zijn verplichtingen, zoals het publiceren van het werk binnen een afgesproken termijn.
Maar het kan ook zijn dat jij als schrijver uiteindelijk geen ‘persklare kopij’, zoals dit genoemd wordt, aanlevert. Met andere woorden, je manuscript komt nooit af. Dit gebeurt vaker dan je zou denken. In dat geval moet het eventueel betaalde voorschot natuurlijk wél worden terugbetaald; jij hebt je dan immers niet aan jouw kant van de deal gehouden.
Het is van belang erop te letten dat de voorwaarden voor beëindiging duidelijk en eerlijk zijn. Dit kan van belang zijn als je bijvoorbeeld je werk bij een andere uitgever wilt onderbrengen, omdat de uitgever niet aan zijn verplichtingen voldoet.
6. Correctierechten
Als schrijver mag je doorgaans je manuscript zo vaak aanpassen als je wilt (al kun je natuurlijk niet eisen dat er iedere keer een redacteur naar kijkt), totdat er een zetproef is gemaakt. Dit is een proef van hoe het manuscript er in boekvorm komt uit te zien. Door hier nog allerlei wijzigingen op te willen maken, jaag je de uitgever op kosten. Daarom is vaak in het contract opgenomen dat de uitgever de eventuele extra kosten van aanpassingen en correcties in de zetproef, die de schrijver wenst door te voeren, ook op de schrijver kan verhalen.
In de praktijk zal het vermoedelijk zo’n vaart niet lopen, ik heb althans nog nooit van een collega-schrijver gehoord dat dit gebeurd is. Deze bepaling zal dan ook vooral opgenomen zijn als waarborg voor de uitgever, om al te hoge extra kosten te voorkomen.
Kortom, waar moet je vooral op letten als schrijver?
Check in welke mate je jouw auteursrechten overdraagt en voor hoelang.
Zorg dat er duidelijke afspraken over voorschot en royalties in het contract staan.
Zorg voor duidelijke afspraken over de verschillende vormen van publicatie, vertaling en secundaire publicatie.
Wees alert op de voorwaarden voor herdruk en de voorwaarden waaronder het contract kan worden beëindigd.
Het standaardcontract biedt gelukkig redelijk veel bescherming voor schrijvers. Toch is het zaak hier goed naar te kijken en als je ergens vragen over hebt, stel ze vooral. Uitgevers hebben natuurlijk vaker met debutanten te maken en niemand verwacht dat je alles meteen snapt.
Zoals ik als rechter vaak tegen mensen zei (maar eerlijk gezegd zelf dus niet altijd naleefde): je moet wel weten wat je ondertekent. Ook - of misschien juist - als je zó blij bent dat je überhaupt een contract aangeboden krijgt, dat je de neiging voelt het blind te ondertekenen…
Suggesties onderwerpen nieuwsbrief
Tot nu toe schrijf ik vooral nieuwsbrieven over dingen die mij interessant lijken. Maar misschien zie ik hierbij wel onderwerpen over het hoofd. Dus is er een onderwerp waarover je graag een nieuwsbrief wil ontvangen? Of heb je een concrete vraag die je graag beantwoord zou zien in een nieuwsbrief? Reageer dan in de comments.