Waarom je de eerste en laatste zin van elk verhaal moet schrappen
Maak de lezer geen getuige van jouw schrijfproces
Wanneer je een verhaal schrijft, of dit nu een roman is of een kort verhaal, doet elke zin ertoe. Maar de eerste en de laatste zin krijgen vaak extra aandacht van de lezer. Ze openen en sluiten immers je verhaal.
Toch zijn deze zinnen regelmatig de zwakste schakels in een tekst, omdat schrijvers de neiging hebben hun verhaal (onnodig) in te leiden en/of samen te vatten. Het schrappen of grondig herschrijven van de eerste en de laatste zin maakt een verhaal dan ook vaak beter.
Daarom in dit artikel:
Laat de eerste zin geen ‘opstartzin’ zijn
Vermijd overbodige uitleg in de laatste zin
Waarom schrappen werkt
Hoe herken je overbodige eerste en laatste zinnen?
Waarom je nooit moet beginnen met de eerste zin
Laat de eerste zin geen ‘opstartzin’ zijn
Wanneer je aan een nieuw verhaal begint, schrijf je vaak vanuit je eigen proces. Eerste zinnen dienen dan vooral om je eigen gedachten te ordenen en op gang te brengen: wat wil ik vertellen en hoe ga ik dit doen?
Dit leidt vaak tot wat ik ‘opstartzinnen’ noem. Dit zijn zinnen waarin het verhaal weliswaar een aanvang neemt, maar die niet per se boeiend zijn.
Bijvoorbeeld: ‘Het was een warme lentedag en de zon kierde langs de gordijnen.’
Deze zin is vooral beschrijvend, er is nauwelijks actie en het vertelt niets wat de lezer echt uitnodigt om verder te lezen. Het is ogenschijnlijk een manier voor de schrijver om de randvoorwaarden van de scène of het verhaal te schetsen. Maar dit kan veel beter verderop in het verhaal gedaan worden, of helemaal worden weggelaten. Eerst is het zaak de lezer het verhaal in te trekken.
Vergelijk bovenstaande zin maar eens met de beginzin van de roman Mungo van Douglas Stuart: ‘Toen ze de hoek naderden bleef Mungo staan en schudde met een schouderbeweging de hand van de man van zich af.’
Hier is meteen sprake van actie. En als lezer vraag je je af: wie is die man en waarom lag zijn hand op het personage dat blijkbaar Mungo heet (intrigerende naam).
Of de beginzin van de - overigens prachtige - roman Morgen en morgen en morgen van Gabrielle Zevin: ‘Voordat Mazer zichzelf uitvond als Mazer was hij Samson Mazer, en voordat hij Samson Mazer werd, was hij Samson Masur - het scheelde twee letters, maar ze transformeerden hem van een keurige, ogenschijnlijk Joodse jongen tot een Professioneel Bouwer van Werelden; het grootste deel van zijn jeugd was hij Sam, S.A.M. in de hall of fame van de Donkey Kong-machine van zijn grootvader, maar vooral Sam.’
In deze eerste zin is weliswaar geen sprake van actie, maar hij maakt (mij) wel degelijk nieuwsgierig.
Vermijd overbodige uitleg in de laatste zin
Aan het eind van een verhaal is het zaak te vertrouwen op de lezer. Als jouw verhaal goed geschreven is, zal de lezer de boodschap die jij erin hebt gestopt, eruit halen.
Bedwing dan ook je neiging om het thema of de boodschap van je verhaal nog eens expliciet te benoemen. Hoewel goedbedoeld, doet het vaak alleen maar afbreuk aan de kracht van de laatste scène en het verhaal als geheel.
Vergelijk maar eens de volgende twee eindzinnen:
‘En zo wist ze eindelijk dat ze altijd al sterk genoeg was geweest.’
‘Ze glimlachte naar haar spiegelbeeld en liep naar buiten.’
De eerste zin legt te veel uit, alsof de lezer een handleiding nodig heeft bij het verhaal: dit is de conclusie die je moet trekken. De tweede zin laat de emotie impliciet en biedt ruimte voor interpretatie.
Een sterke laatste zin laat de lezer nadenken. Het roept vragen op, of een bepaalde emotie.
De eerdergenoemde roman Morgen en morgen en morgen draait om een jarenlange, bijzondere vriendschap, tussen Sadie en Sam. Door allerlei gebeurtenissen worden zij uit elkaar gedreven. Ze vinden elkaar terug en aan het eind drukt Sadie haar vriend Sam een computerspel in de handen, waarop ze met de hand de titel heeft geschreven. De laatste zin: ‘Dat handschrift zou hij uit duizenden herkennen.’
Het is een eenvoudige zin, maar als lezer weet je wat hier allemaal achter schuilgaat. En juist omdat je dit zelf mag concluderen, voel je je als lezer onderdeel van iets. Jij begrijpt, na het lezen van het verhaal, dat wat hier staat veel meer is dan die paar woorden doen vermoeden.
Stel je nu eens voor dat de schrijver hieraan toe zou voegen: ‘Want ja, ze kennen elkaar tenslotte al heel lang en …… enzovoort.’
Dat zou doodzonde zijn! Toch komt het regelmatig voor dat ik een verhaal van een schrijver lees (gelukkig zelden in gepubliceerde vorm) waarin precies dit gebeurt.
Waarom schrappen werkt
Waarschijnlijk kun je na het lezen van het bovenstaande al bedenken waarom het vaak een goed idee is om je eerste en laatste zin te schrappen. Het geeft ruimte aan het verhaal en het is aan de lezer om deze ruimte in te vullen met zijn eigen verbeeldingskracht.
Lezers waarderen het doorgaans als een verhaal hen uitdaagt. Door als schrijver alles in te vullen en uit te kauwen, maak je van de lezer niets meer dan een passieve toeschouwer. De meeste lezers bedanken voor deze eer en pakken gauw een ander boek.
Het is dan ook een veel beter idee om hints te geven, in plaats van verklaringen. Dit geldt voor het verhaal als geheel, maar juist de opening en het slot bepalen in belangrijke mate de toon en de nasmaak van je verhaal.
Werk je op dit moment aan een verhaal? Probeer het eens. Vaak kan zin nummer twee of drie heel goed de plek van je eerste zin overnemen. Zo niet, probeer dan een geheel nieuwe openingszin te bedenken of onderwerp je eerste zin aan een grondige herschrijfsessie.
Hoe herken je overbodige eerste en laatste zinnen?
Aarzel je? Vraag je je af of je eerste zin niet toch gewoon goed is? Misschien is dat zo, maar de kans is groter dat jouw eerste zin al zo lang meegaat, dat hij een echte darling is geworden. En darlings killen doet nou eenmaal pijn.
Aanwijzingen dat je eerste zin overbodig is:
Is het een beschrijvende zin die vooral context biedt?
Kun je hem schrappen zonder dat het verhaal onduidelijk wordt?
Staat de essentie van wat je (in dit deel van het verhaal) wilt vertellen eigenlijk pas in de tweede of derde zin?
Aanwijzingen dat je laatste zin overbodig is:
Probeert de zin de boodschap van het verhaal uit te leggen?
Voelt hij aan als een afsluitende moraal?
Zou het verhaal sterker zijn als je het eerder eindigt, bijvoorbeeld met een krachtig beeld of een dialoogzin?
Misschien moet je na het beantwoorden van deze vragen - helaas - concluderen dat deze zinnen op deze cruciale plek, niet de juiste zijn.
Aarzel je nog steeds?
Laat het verhaal dan even liggen. Lees je tekst een week of een aantal weken later opnieuw en vraag je opnieuw af of de eerste en de laatste zin echt nodig zijn. Focus hierbij op beeld en actie: het begin zou de lezer moeten prikkelen, het beeld waarmee je eindigt zou bij de lezer moeten blijven hangen. Is dit het geval?
Het kan ook erg nuttig zijn om proeflezers op dit punt om advies te vragen. Zij kijken namelijk met een frisse blik naar de tekst en hebben geen last van eventuele darlings. Vraag hen waar het verhaal voor hen begint en waarmee het zou moeten eindigen.
Durf ook te experimenteren. Schrap je eerste en laatste zin, maar bewaar ze in een ander bestand. Ze zijn dan niet weg. Lees je verhaal nu zonder deze zinnen (eventueel hardop) en wees eerlijk: is het verhaal beter af zonder of met?
Waarom je nooit moet beginnen met de eerste zin
Als schrijver ken je het belang van een krachtige opening. Dit kan ertoe leiden dat je eindeloos gaat zitten pielen aan de eerste zin, zonder dat er van de rest van het verhaal ook maar een letter op papier staat.
Doe dit niet!
Het is namelijk heel goed mogelijk dat je verhaal tijdens het schrijven toch een (iets) andere wending neemt. Bovendien is de kans groot dat je nog niet helemaal de juiste toon voor het verhaal te pakken hebt. Dat de vertelstem nog verandert, het ritme, het woordgebruik…
Kortom, gaandeweg blijkt dat een ander begin noodzakelijk is. Maar die eerste zin, daar heb je zo lang aan gewerkt, die kun je nu onmogelijk schrappen. Tja.
Staar je daarom niet blind op die eerste zin, niet totdat het verhaal af is. Dit heeft gelijk als voordeel dat het schrijven van de beginzin niet zo’n loodzware last hoeft te zijn aan het begin van je schrijfproces.
Nee, begin liever gewoon te schrijven. Schrijf een eerste versie zonder je druk te maken over de precieze bewoordingen van begin of eind.
En als dan de eerste zin uiteindelijk niet de beste beginzin blijkt te zijn (wat meestal het geval is), dan kost het niet zoveel moeite hem te schrappen.